Wat is mantelzorg?

Er bestaan verschillende definities over mantelzorg. Deze hebben gemeen dat het om zorg gaat die van lange duur is, waar geen vergoeding tegenover staat en die gegeven wordt binnen het ‘persoonlijke circuit.’ Maar wat verstaan mantelzorgers eigenlijk zelf onder het begrip mantelzorg? Hoe groeit het besef dat ze zelf mantelzorger zijn geworden? Wat motiveert hen? En waaruit bestaat precies de zorg die zij bieden? In dit thema vertellen mantelzorgers hierover en over de verschillende taken die ze hebben.

De meeste mantelzorgers beschrijven mantelzorg als het onbetaald en structureel zorgen voor iemand uit hun persoonlijk netwerk, die dat zelf niet (meer) kan. Emotionele betrokkenheid bij de zorgvrager is daarbij hun voornaamste drijfveer. Mantelzorgers omschrijven het als zorg die verder gaat dan de gebruikelijke zorg voor bijvoorbeeld een kind, partner of ouder. Ondanks het feit dat de meeste mantelzorgers aangeven dat ze er niet bewust voor hebben gekozen om mantelzorger te worden en het hen is ‘overkomen’, staat het bieden van mantelzorg in hun leven nu wel centraal: het is iets dat ‘altijd in hun hoofd zit.’ Sommigen vinden het daarom belangrijk dat er ook aandacht is voor de emotionele kant van mantelzorger zijn. In het thema ‘consequenties-mentale belasting’ wordt hier verder op ingegaan.

Voor de meeste mantelzorgers is het bieden van mantelzorg vanzelfsprekend – iets “dat je gewoon doet”. Hierdoor realiseren ze zich vaak pas na een tijdje dat ze mantelzorger zijn. Meestal zijn het mensen in de omgeving, zoals vrienden of collega’s, die hen erop wijzen dat ze mantelzorger zijn. Sommige mantelzorgers hebben er moeite mee om zichzelf mantelzorger te noemen, zeker wanneer de zorgvrager hun eigen kind is. Ze zien zichzelf dan als vader of moeder die vanzelfsprekend voor zijn of haar kind zorgt.

De taken die mantelzorgers hebben lopen erg uiteen, afhankelijk van de relatie die ze met de zorgvrager hebben en diens hulpvraag. Vrijwel alle mantelzorgers noemen het huishouden als belangrijke taak: koken, opruimen, schoonmaken, wassen, boodschappen doen en allerlei andere huishoudelijke klusjes in en om het huis. Daarnaast bieden de meeste mantelzorgers van volwassen zorgvragers ondersteuning bij de administratie. Ze regelen de financiën, doen de boekhouding, handelen post af en onderhouden contacten met instanties. Sommige mantelzorgers zijn gemachtigd om de belangen van hun naaste te behartigen, bijvoorbeeld via een levenstestament, bewindvoering en/of mentorschap. Vrijwel alle mantelzorgers regelen en coördineren de zorg. Het kan dan gaan om het plannen van afspraken en het onderhouden van contacten met zorgverleners. De meeste mantelzorgers gaan, om uiteenlopende redenen, mee naar zorgafspraken. Ze doen dat bijvoorbeeld om de zorgvrager emotioneel bij te staan, te helpen met het gesprek of om voor het vervoer te zorgen. Ook op andere gebieden regelen mantelzorgers van alles, zoals: geschikte woonruimte zoeken, dagbesteding organiseren, ad-hoc brandjes blussen, de juiste hulpmiddelen vinden, of gezelschap voor de zorgvrager regelen. Sommige mantelzorgers helpen tevens bij de lichamelijke verzorging van de zorgvrager. Het kan dan gaan om hulp bij het opstaan en naar bed gaan, douchen, aan- en uitkleden, naar het toilet gaan of om luiers te verschonen. Sommigen helpen ook met het klaarzetten en toedienen van medicatie. Bij mentale problematiek ligt ook nadruk op het bieden van emotionele steun en een luisterend oor. Daarnaast is vaak een belangrijke taak van de mantelzorger om de zorgvrager goed in de gaten te houden: Is het nog verantwoord dat deze zelfstandig woont of autorijdt? Hoe gaat het met de gezondheid? Mantelzorgers die niet in hetzelfde huis wonen als de zorgvrager hebben daarom vaak dagelijks contact. De meeste mantelzorgers proberen de zelfstandigheid van de zorgvrager zoveel mogelijk te stimuleren. Bijvoorbeeld door niet alles uit handen te nemen, hen voor te bereiden op zelfstandig wonen of door hulpmiddelen in te zetten die hun zelfstandigheid vergroten (bijvoorbeeld een spraakcomputer).