Levensvragen

Hier leest u over existentiële zingeving, de niet-alledaagse ervaringen en vragen die mensen met dementie hebben. Zij gaan nadenken over hun bestaan (existentie) omdat zij worstelen met de gevolgen van dementie. En zij stellen daar vragen bij: Wie ben ik? Wat is de zin van mijn leven? Wat brengt de toekomst? Wat betekent de dood voor mij? Die vragen worden levensvragen genoemd.

Levensvragen worden gesteld wanneer er iets wezenlijks verandert in het bestaan dat niet gemakkelijk te verteren is, zoals de gevolgen van dementie. Wat vroeger vanzelfsprekend was, valt (gedeeltelijk) weg. Dat roept vragen op die verwoorden wat mensen ten diepste raakt. Die vragen uiten, maakt dan ook kwetsbaar. Mensen moeten vaak zoeken naar woorden. De vragen worden niet altijd helder en eenduidig geformuleerd. Wie de levensvragen van mensen met dementie wil horen moet ze als het ware 'tevoorschijn luisteren'. In het volgende fragment zijn bijvoorbeeld de vragen: 'waarom overkomt mij dit?' en 'wat brengt de toekomst' tussen de regels door te horen.

Een 'simpel' feitenantwoord volstaat niet bij levensvragen. Een pasklaar antwoord ontbreekt. Dat is niet altijd gemakkelijk te verdragen. Niet voor diegene die een levensvraag heeft, maar ook niet voor de gesprekspartner. En precies dat maakt dat levensvragen ook niet altijd goed gehoord worden.

"De dingen verdwijnen uit jou......want het is allemaal stukjes van, van mezelf. En dat, ja, die pakken iedere keer een stuk van mij af."

"Je hebt geen taken meer aan de buitenkant, hè? En eh, en dan denk je, ja, jongens, wat eh, wat eh, wat doe ik nog, hè?"

'Wie ben ik?' speelt in veel levensvragen een grote rol. Wie was ik vroeger? Ben ik nog dezelfde of ben ik een ander? Wat bepaalde mijn identiteit en is er nu niet meer? Wie wil en kan ik nog zijn met alles wat wegvalt? Nadenken over vroeger door 'nu' te vergelijken met 'toen', raakt aan de waardering van eigen doen en laten. Inzien dat het oude ik afbrokkelt of wat verdwijnt, roept vaak angst, twijfels, onzekerheid en machteloosheid op. Soms spelen religieuze overtuigingen een ondersteunende rol. Ook wordt gezocht naar een nieuwe manier van kijken: hoe ben ik ook/juist nu nog de moeite waard? Of betrappen mensen zich op de vraag: ben ik nog wel de moeite waard?

Wat daarnaast bij meerdere mensen aan de orde komt, is de vraag wat er van hen zou overblijven als de partner zou overlijden. De sociale kring wordt steeds kleiner en mensen voelen zich afhankelijk van de partner. De partner wordt in de beleving van levensbelang. Zie voor meer informatie thema verlies van jezelf.

Deze vraag maakt inzichtelijk dat levensvragen geen gemakkelijk antwoord kennen. Waar kom ik terecht? Ik word toch niet gek? Ze stoppen me toch niet in een verpleeghuis? Bij het stellen van de vraag verwachten de vragenstellers meer dan een beantwoording met ja of nee. De vragen drukken angst uit voor de toekomst, angst om de controle te verliezen, of om alles wat dierbaar is achter zich te moeten laten. In die zin zijn ook deze vragen nauw verbonden met de vraag wie ben ik, alleen dan op de toekomst gericht. Wat blijft er nog van mij over?

" Oh, nou, als ik nou helemaal zo ja, zo niks meer kan betekenen, niks meer kan betekenen, dan alleen maar patiënt zijn, nou dat, dat eh, dat vind ik wel echt heel, heel akelig. Eh nou, dan vind ik het niet erg om dood te gaan"

Naar de toekomst kijken betekent voor veel geïnterviewden ook: nadenken over de dood. De één gaat na wat de dood voor haar of hem zelf zal betekenen, een ander denkt na over hoe het na de dood zal zijn. Heel pragmatisch benoemen zij belangrijke zaken voor de achterblijvers. Of men vertelt over het geloof in een leven na dit leven als hoopvol houvast, of als bron van twijfel nu de dood dichterbij komt.

In precies deze uitspraken over de dood benoemen mensen ook wat het leven nu juist de moeite waard maakt. Zo vragen zij zich af wat het voor hen betekent als dat wat zij als meest waardevol in hun leven ervaren, weg zou vallen. En benoemen zij denkbare situaties in de (nabije) toekomst, die zij op dit moment maar moeilijk als waardevol kunnen zien. Sommigen leggen een link met euthanasie, waarover heel verschillend wordt gedacht. Hoe mensen vragenderwijs betekenis zoeken rond deze aspecten rond de dood, wordt in de videofragmenten getoond. Meer hierover leest u in het thema: de dood en euthanasie.

Dit zijn vragen die geloof, religieuze beleving en het ervaren van zin centraal stellen. Wat betekent mijn geloof voor mij in deze situatie? Wat is voor mij de zin van het leven? En wat als die zin lijkt te ontbreken of niet meer te ervaren is? Doordat spirituele vragen in deze fase van het leven spelen, roept dat soms ook associaties op met eerdere geloofsvragen rondom belangrijke levensgebeurtenissen. Daarnaast valt op dat een gebrek aan eenduidigheid wordt benoemd. Wat vroeger vanzelfsprekend of steunend was, is dat soms nu niet meer. Daarbij kan het om geloofswaarheden gaan maar ook om hoe de kerk negatief in de publiciteit is geweest. Terwijl andere aspecten hun waarde behouden, zoals de sociale contacten of de kracht van de persoonlijke geloofsbetekenis.